Қазақстан бүкіл әлем үшін конфессияаралық келісімнің үлгісі ретінде танылды. Бүгінгі таңда Қазақстан – діни толеранттылық идеясын тарату жөніндегі көшбасшы елдердің бірі. Біздің еліміздің конфессияаралық үнқа­тысудағы тәжірибесі бүкіл әлемдегі діни жетекшілердің қолдауына ие болып отыр.

Көпшілік зайырлылықты барлық діндерге қатысты бейтараптық ұстану, мемлекеттің діни та­нымдардан тәуелсіз және кез келген теологиялық тұжырым­дама­лар­дан еркін болуы деп түсінеді. Алайда бүгінгі таңда зайырлы­лықты анықтайтын бұл қағи­дат­тар бірте-бірте өзгеріске ұшы­рауда.

Қазақстан Республикасында мемлекеттің зайырлылығын көр­­се­тетін мемлекет пен діни бір­лес­тіктер арасындағы қарым-қаты­настарды реттеудің бірне­ше фор­ма­лары қалыптасқан немесе мем­лекеттің діни қатынас­тарды біріз­ділікке түсірудің бір­ыңғай бағ­дарламасы қамтам­а­сыз етілген.

Мемлекет пен дін арасын­да­ғы қарым-қатынасты реттеудің немесе мемлекеттің зайырлылы­ғын білдіретін мынадай жұмыс әдіс­тері орныққан.

Біріншіден, Қазақстанда кон­фес­сияаралық қарым-қатынас­тар­ды реттейтін, діни бірлес­тік­тер мен мемлекет арасындағы үн­қатысуды нығайтатын ықпал­ды тетіктердің бірі ретінде Үкі­мет жанынан құрылған Діни бір­лестіктермен байланыс жө­нін­дегі кеңесті және Астана мен Алматы қалаларының, облыстар, қалалар мен аудандар әкім­дерінің жаны­нан құрылған діни бірлестіктер мен байланыстар жөніндегі ке­ңестерді ай­туға болады.

Екіншіден, зайырлылықтың бір көрінісі ретінде мемлекеттік, соның ішінде атқарушы билік әр­түрлі конфессиялардың өкіл­де­рі­м­ен тұрақты түрде кездесулер өткізіп отыр. Яғни діннің рухани күшінің жас ұрпақты, көпшілік халықты имандылық жолында тәрбиелеу үшін бірле­сіп әрекет жасауы қалыпқа айналды. Мы­салы, Оңтүстік Қа­зақстан облы­сында, жалпы алғанда, дін сала­сындағы тұрақ­тылықты қамта­ма­сыз етуге, халық арасында экстремистік, кереғар діни ағым­дардың үгіт-насихаттық жұмы­сының алдын алу бағытында 1080-нен аса іс-шаралар өткізілді.

Облыс, қала, аудандарда құ­рылған арнайы үгіт-насихат топ­­тары тарапынан 2012 жыл­дың ба­сынан жалпы 644 кездесулер өткізілді, оған 111 мыңнан астам азамат қатысты.

Үшіншіден, зайырлылықтың аса маңызды белгісі Консти­туцияға және заңға негізделген діни сенім бостандығы. Әркім­нің өз дінін таңдау құқығы бар. Жаңа заң бойынша діни сенім-наным бостандығының үш негізгі қағи­датқа сүйенетіні айтылды. Олар бейтараптық, толе­ранттылық және теңдік.

Діни бірлестіктер 18 жасқа толған азаматтардың бастама­сы­мен құрылады. Діни бірлес­тік­тер­дің қай конфессияға жата­тын­дығын көрсетпей, жалпылама атаумен тіркелуіне де жол берілмейтіні белгілі болды. Бұл – «Ата жолы» деген секілді жалпылама аттарды жамылатын секталардың тіркелуін шекте­й­тін дұрыс тұ­жырым. Сонымен қатар, отба­сын бұзуға, дүние-мүлкінен айыруға шақыратын немесе мәжбүрлейтін бірлес­тік­тер де тіркелмейтіні атап көр­сетілді.

Төртіншіден, зайырлылық­тың тағы бір белгісі – діндердің біздің қалыптасқан діни наным-сені­мімізге, ата-бабадан қалып­тасқан дәстүрімізге, отбасылық ынты­ма­ғымызға кедергі келті­ріп, түрлі жолдарға итер­ме­лейтін зиянды діни ағымдарға тыйым салу. Бұл құжат осындай әрекетке қол жеткізе алатын тетіктер тудырады. Ис­лам діні ешқашанда өзі та­рал­ған мемлекеттер мен аумақтарда жер­гілік­ті салт-дәстүрге қысым жаса­маған.

Бесіншіден, зайырлылықтың негізгі белгісі діннің мемлекеттен бөлінгендігінде немесе мемлекеттік саясаттың діннен бөлін­гендігінде. Мемлекет дін­нің ішкі істеріне араласпайды, дін де мемлекет ісіне араласпайды. Бірақ діни ұйымдар мем­лекеттің заң­да­рын бұзған жағ­дайда, мемле­кет­тің дін жөнін­дегі заңынан және заң актіле­рінің шеңберінен шы­ғып кеткенде, мемлекет діни бір­лестік­тердің ісіне араласады. Мы­салы, діни негізде әскерде қыз­мет етуден бас тарту, бала­ларын мектепке жібермей қою дін жөніндегі заңның шеңберінен шығу болып табылады, сондықтан мемлекет араласуға мәжбүр болады. Со­нымен қатар, діни ұйымдар сай­лауға қатыса алмайды. Діни орындарда сайлауалды үгіт жүр­гізуге жол берілмейді. Діни қыз­меткер уәкілетті органның де­путаты болып тіркеле алмайды және сайлауалды үгітке қатыса алмайды. Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген және қар­жыландырылмайды.

Алтыншыдан, мектепті діни бірлестіктерден бөлу және білім берудің зайырлы сипаты. Рес­пуб­­ликада білім беру мен тәр­бие­леудің мемлекеттік жүйесі діни бірлестіктерден бөлінген және зайырлы сипатта. Ата-аналар немесе олардың орнындағы адамдар балаларын өз нанымдарына сәйкес тәрбиелеуге қа­қы­лы, бірақ балаларды дінге бау­луға мәжбүр­леу шараларына жол берілмейді. Баланы діни тәр­биелеу оның тәндік, психи­калық саулығына және иман­дылық рухында да­муына залал келтірмеуі тиіс.

Жетіншіден, сан ғасырлар бойы ислам діні қазақтардың киім киісі, салт-дәстүрі, әдет-ғұр­пы, басқа да ерекшелік­тері­мен ұш­тасып кеткен. Бүкіл Орталық Азияда да, Кавказ ха­лықтарында да осылай. Қазіргі кезде уаххаббилік және сала­фи­лік ағымдар ең алдымен қазақ­тардың салт-дәс­түр, әдет-ғұр­пына шабуыл жасауда. Сол арқылы халқымыздың дәс­түрлі исламдық бағытын өзгерт­пек. Мұның өзі қарапайым ха­лық­тың наразылығын тудырып отыр.

Мемлекетіміздің Конститу­ция­да бекітілген зайырлылық си­паты – оның негізгі іргета­­сының бірі, мемлекеттің ерекше белгісі. Зайырлылық қағи­даты – елімізде орын алып отыр­ған дінаралық үнқатысу мен толе­ранттылықтың негізі. Бұл Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның әлеу­меттік жаң­ғыртылуы: Жал­пы­ға Ортақ Ең­бек Қоғамына қа­рай 20 қадам» атты мақала­сында атап өтілген мәселе – әр қазақ­стандыққа қамқорлық көр­сету ұстанымына берік кешен бола алады. Осы қағиданың негізінде мемлеке­тіміз дінара­лық татулық пен ынтымақтың халықаралық үл­гісіне айналып отыр. Осы не­гізде мемлеке­тімізде төрт мәрте Әлемдік және дәстүрлі діндер көш­басшыла­рының съездері өтіп, Қазақстан діни саланы реттеу жө­­нінде бүкіл әлемге үлгі шашты.

Батырбек Жалмұрзаев, Оңтүстік Қазақстан облыстық дін істері департаментінің директоры

Дереккөз