«Ислам - татулық пен тағаттылықтың, жасампаздық пен жарасымдылықтың діні»

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев

Басты бет Қазақстандағы Ислам Қазақ халқының рухани қайраткерлері Қожа Ахмет Яссауи Қожа Ахмет Яссауи. Диуани хикмет

Қожа Ахмет Яссауи. Диуани хикмет

1-ХИКМЕТ. А, ЖАРАТҚАН

Уа, жаратқан! Хақ есігін аш алыстан,

Мен бір жемтік, жеді нәпсім – аш арыстан.

Күнәм шексіз, бақытсыздық батпағынан

Шығара гөр, мен бейбақты қасарысқан.

Дүние – нәпсі, соны іздеген соры қалың

Иттей болдым, сүйек тастар жолыма кім?

Қара басты! – Хақ жолынан мен адастым,

Қайда барам, ей, достарым, не қыламын?

Нәпсі, шайтан жүргізеді жарлық маған,

Бір пенде жоқ соған құл боп шалдықпаған.

Пендең сорлы – танымаған оң мен солды,

Уа, дариға, қасіреттен қаңғып барам.

Десе сенбе: менен де өткен болды әлемет,

Қылығыммен салып біттім елге де әлек.

Жүзім – қара, басып өткен ізім қара,

Қай түріммен көрінемін, мен – қарабет?!

Әзіз жанның жақсылығын танымадым,

Қайтіп онда жан сырына бағынамын?!

Бас ұрмады дәргейіңе масыл, залым,

Иә, Раббым, енді, міне, зары қалың.

Күнәм – ауыр, не бетім бар Досқа қарар? –

Сансыз тәубе жеңілдетпес масқара бар.

Құл Қожа Ахмет жылап келді, ал, панаңа,

Назарың сал, жерім бар ма басқа барар?!

2-ХИКМЕТ. ПӘРУАРДИГАР

Ғашықтық жол саған бастар, Бір және Бар,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Қолым жайып дұға қылам, Ием Жаббар,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Ғашықтық – от. Басылмайды жанның шөлі,

Ғашықтыққа бөгет емес таудың селі.

Ғашық болмай танымаспын, Мәулім*, Сені,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Ғашық жыры сыймас Достың сарайына,

Жүмілә ғашық жылап барар пәнәйына.

Жеті тозақ төзбес ғашық арайына,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Шын ғашықты көрсет маған, сағынды жан,

Ара кессе – Зәкәриядай тәлім қылам.

Бәле келсе – Аюб құсап сабыр қылам,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Ғашық дертін талап еттім – дәрмені жоқ,

Осы жолда жан бергеннің арманы жоқ.

Жан бермеуден басқа жолдың қалғаны жоқ,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Ғашық қылдың, қайдан табам, амалым жоқ,

Зікір етем тек өзіңді – таярым жоқ.

Дәргейіңнен басқа жерге барарым жоқ,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Ғашық базары – ұлық базар, сауда харам,

Ғашықтарға жалғағай тек – тәуба-тобам.

Дүние – харам. тек Өзіңнен сауға табам,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Ғашықтықты уағыз қылып жүре алмадым,

Нәпсім жеңіп, әміріңді қыла алмадым.

Надандықпен Хақ әмірін біле алмадым,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

Құл Қожа Ахмет, бұл бір дерт қой дуа қонбас,

Боянсаң да жүзіңізді қуалар жас.

Көз жасыңнан бөтен ешкім куә болмас,

Не қылсаң да ғашық қылшы, Пәруардигар.

3-ХИКМЕТ. ҚАҺАР АТТЫ ҚАҺАРЫҢ

Қаһар атты қаһарың – қорқып жылар Қожа Ахмет,

Рахман атты рахымың – сертін қылар Қожа Ахмет.

Күнәйім көп, ылайым кешіргейсің, Құдайым,

Кім бар құлдар ішінде дертіңді ұғар, Қожа Ахмет?..

Мұнафықтар ылаңы – күнә-қылмыс қылады,

Жүзін жаспен жуады – өртін қуар Қожа Ахмет.

Тарихатты білмедім, Хақиқатқа кірмедім,

Пір бұйрығын ілмедім: дертің – бұлар, Қожа Ахмет.

Ақырзаман болған дүр, залым төрге қонған дүр,

Харам, шүбә толған дүр, татқан зәһар Қожа Ахмет.

Хас шерменде, шын құлмын, ғашық жолда бұлбұлмын,

Арыстан бабты пір қылдым, –

Бақтан болар, Қожа Ахмет.

Құл Қожа Ахмет, тағат қыл, жыламақты әдет қыл,

Бәле келсе – сабақ біл,

Хақтан болар, Қожа Ахмет.

4-ХИКМЕТ. ЖЫЛАП ДҰҒА ҚЫЛАМ САҒАН

Рахымыңнан мен ғаріпті шет қалдырма,

Тынбай мезгіл жылап дұға қылам саған.

Ояу болам боялғанша ақ таң нұрға,

Жұмбай көзді жылап дұға қылам саған.

Дәргейіңе келдім, міне, белім байлап,

Жүрек, бауырым өртке толып, жаным қайнап.

Орны толмас өкініш салып қанымда ойнақ,

Ықыласпен жылап дұға қылам саған.

Жастық-бақта күте алмаппын көңіл гүлін,

Қарттық шақта сөндіріппін өмір нұрын.

Дін жолында жеңілдер ме менің жүгім? –

Иә, Құдірет, жылап дұға қылам саған!

Осы жолда болмайды екен жан күтуге,

Жан күткенді күтеді алдан мәңгі түрме.

Безіп барлық пайдалардан хал бітуде,

Осы күйде жылап дұға қылам саған.

Құл Қожа Ахмет нәпсі-шыңнан асты жәйлап,

Фана филлаһ мақамына басты байлап,

Жүрек, бауырым аласұрып тасты қайнап,

Осы күймен жылап дұға қылам саған.

5-ХИКМЕТ. ӘНТӘЛ ҺӘДИ

Құнсыз құлың – дәргейіңе жылап келдім,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Ия, Құдірет, адастырмас шырақ бергін,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Болдым басыр, мыйсыз басты нанға тығып,

Сеніменен сырласпаппын таңда тұрып.

Кешермісің өкінсем мен мәңгі «аһ» ұрып,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Азғын жолға түстім, достар, халім – харап,

Жөн айтар ма жыйған жандар қарынға – бақ?!

Сен жол көрсет, Жаратушым – Әли Жанаб,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Қорқып келгем Жан мен Тәннен харамдалған,

Кенет маған дауыс жетті Жан-Алламнан.

Қайта жақты үміт отын тәмам болған,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Жылап келдім, бетім бар ед кімге қарар,

Айдың нұрын шырақ қылшы түнде жағар.

Падишам – Сен, сүйенішім – Бір және Бар,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Кір күнәмен былғап алдым иманымды,

Бұралқы итпін, қақпан шалған сыйрағымды.

Қалай көрем бұл халіммен Дидарыңды!? –

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Қол-аяғым куәлік берер өлгенде мен,

Сен кешпесең ақтала алар пендең немен?–

Күнәм шексіз, жұртта қалған шермендең ем,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Көп қылмысым ауру қылды – Дәргерім Сен,

Жаным да – Сен, Сүйіктім де, Дәрменім – Сен,

Адасқанның халін сұрар Жан-Бегім – Сен! –

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Кім бола алар саған деген сенімге кес?! –

Сенсіз жүрген жолым дәйім менің көмес.

Мейіріңсіз қыйындығым жеңілдемес,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Жерде, көкте Сенен өзге Қадір де жоқ,

Осы сөзді естіп тұрсың – шәгім де жоқ.

Бірсің, Барсың, еш шүбәсіз әзір де боп,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Мен жолыңа басты берем, Қадір-Жарым,

Бас деген не? –

Жүз мың пида ғаріп жаным!

Дертім – өзің, Дәрім де өзің, Зарым – қалың,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Сенің зауқың бар қорегі Жан-Иманның,

Махаббат бер, орынына жанымды алғын.

Махшар Күні Нұр ғып соны қабылдармын,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

«Құл һу Алла» Сүбхан сөзі – қамшы-дағы,

Ораза, намаз, тәхлил, тәсбих – жаршылары.

Пірмұғандар тәліптердің шамшырағы,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Зікірін айтып Әнтәл Һәди, Әнтәл Хақтың,

Келіп еді тура жолда шер тарқатқым. –

Шайтан қорқып зікірімнен, дәркәр таттым,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Әнтәл Һәди, Әнтәл Хақтың зікірі зор,

Пірмұғанның сөзін ұқсаң пікірі зор, –

Жан сарайың жарық табар – шүкірі мол. –

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

Құл Қожа Ахмет, саған рахым тиер ме еді,

«Шүкір» дейін, «пендем» десе Ием мені.

«Пендем» демей, жүз қайырса – күйер көгім,

Жетегіңе ал, жолыңа сал, Әнтәл Һәди.

6-ХИКМЕТ. САЛАУАТ

Он сегіз мың ғаламға сәруар болған Мұхаммет,

Отыз үш мың асхабқа сардар болған Мұхаммет.

Жоқшылық пен індетке қанағатшыл Мұхаммет,

Күнә тартқан үмбетке шапағатшыл Мұхаммет.

Кірпік ілмей талықты, – сабыр табар Мұхаммет,

Жетім, міскін, ғаріпті жарылқаған Мұхаммет.

Үлес берген пендеге сара жолдан Мұхаммет,

Азап кешкен әммеге пана болған Мұхаммет.

Әбужаһил залымға төзім қылған Мұхаммет,

Жалақордың хақ жолға өзін бұрған Мұхаммет.

Жалғаншының қайғысын ұмыттырған Мұхаммет,

Зікір айтып Рухын шынықтырған Мұхаммет.

Малғұн, лағин, шайтанға соғыс қылған Мұхаммет,

Шариғатқа үмбетін тоғыстырған Мұхаммет.

Тариқатқа – жолбасшы, жаны ышқынған Мұхаммет,

Ақиқатты баршаға табыстырған Мұхаммет.

Жамандыққа – жақсылық бағыштаған Мұхаммет,

Тауфық тілеп, залыммен алыспаған Мұхаммет.

Сәждеге ұрып маңдайын, тағат қылған Мұхаммет,

Қабыл болып дұғасы – таң аттырған Мұхаммет.

Залымдардың бәлесін харап қылған Мұхаммет,

Бір Алланың Дидарын талап қылған Мұхаммет.

Бес уақыт намазда имам болған Мұхаммет,

Миғражда көргені Дидар болған Мұхаммет.

Ғаршы, Күрсі базарын иеленген Мұхаммет,

Сегіз бейіш төріне Кие берген Мұхаммет.

Міскін Ахмет құлына мұра қылған Мұхаммет,

Жетімдерге жүрегін шыра қылған Мұхаммет.

7-ХИКМЕТ. ҮМБЕТ ТУРАЛЫ

«Әл кәззабу лә уммәти!» – деді Расул жұпар леп,

Жалғаншылар қауымын үмбет демес Мұхаммет.

Тура жүрген құлдарын Хақтың іздеп Дидарын,

Шын жолдағы ұлдарын үмбетім дер Мұхаммет.

Әркім жүріп үмбетше Расул ісін үлгі етсе,

Шапағат күн шын жетсе мақұрым қоймас Мұхаммет.

Тәңірі-Тағала міндетін, Расул Алла сүннетін

Инанбаған үмбетін үмбет демес Мұхаммет.

Үмбетпін деп сөйлесең, бұйрыққа бас имесең,

Үмітсізсің онда сен – хал сұрамас Мұхаммет.

Халың мүшкіл тап сонда, жан шырағын жақшы онда,

Рәсуа болар мақшарда, демесе үмбет – Мұхаммет.

Үмбет дейді Мұхаммет, ақырыңды ойлас, Құл Ахмет,

Болғанда ертең қиямет мақұрым қоймас Мұхаммет.

8-ХИКМЕТ. КІМДЕР ҮШІН КЕЛДІ РАСУЛ?

Құдай – Нұры, Алла досы, ол – Мұстафа,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Хақ мақтауы, Көк жаттауы, ол – Мұстафа,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Қан ағызды көзінен ол кімдер үшін?

Барды – талақ, өзін кәуап қылды ел үшін,

Үмбет болсаң үлгеріп же бұл жемісін,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Көрмедің бе, жылай-жылай көзі іскенін,

Жұлынды үзген зіл салмаққа төзіскенін,

Сонда жөн боп көріне ме өз істерің,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Ей, достарым, үмбет қайда білер мұны,

Табар шексіз нығмет, пайда жігерліні,

Соны ұққанның қияметте күлер күні,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Расул қадірін ойладың ба тереңірек,

Сүннетіне бойладың ба әдебі көп,

Расул үшін көрдің бе бір зар еңіреп,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Құл Қожа Ахмет, қылды сені жат күш қапа,

Қылғай опа үмбеттерім жаққыш жапа. –

Үмбеттерге осылай деді хақ Мұстафа,

Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

9-ХИКМЕТ. ҺУ АЛҚАСЫ

Һу алқасы құрылды,

Ей, дәруіштер, келіңдер.

Хақ сыпырасы жайылды,

Одан үлес теріңдер.

«Қал» ғылымын оқыңдар,

«Хал» ғылымын етіңдер.

Жоқтыққа шым батыңдар,

Барлыққа шын жетіңдер.

Жырт пердесін түнектің,

Тілеп Хақтың Дидарын.

Ашып көзін жүректің,

Көзбен көріп иланың.

Һу арасын алыңдар,

Нәпсі басына салыңдар.

Күні, түні еңіреп

Хаққа құрбан болыңдар.

Алқа ішінде һу деңдер,

Ғашық отына жаныңдар.

Тәкпір айтып бір деммен,

Кәусарына қаныңдар.

«Һу, һу», деп, зар еңіре,

«Һу» демекте мағына бар.

Жетіп Хақтың кеніне,

Ақ жолыңды таңдап ал.

Құл Қожа Ахмет құл болған,

Жол үстінде күл болған.

Одан ғибрат алғанның

Жүрегінде Нұр жанған.

10-ХИКМЕТ. ХАЙ ЗІКІРІ

Хақ жаратқан – Бір Алланың жанабына ұш,

Лағин шайтан жолдарынан қайтың, достар.

Ықыласпен махаббаттың шарабын іш,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Сол шарапты – айтып ішсең Хай Зікірін,

Жолда жатсаң, танымассың қайғы түрін.

Харап болмас Аллаң үшін қай бітімің?! –

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Зар илесем босағаңа еңсемді ұрып,

Алқа құрып, қойсаң жұртты теңселдіріп.

Зікір айтып сол сұхбаттың терсем дүрін –

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Ғылымына амал қылған – сауап алар,

Өлгенде ертең тар лахатта дауа болар.

Алла, Расул: «Дінің кім?» – деп жауап алар,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Мүңкір-Нәңкір: «Раббың кім?» – деп сұраққа алар,

«Қал» ілімі пайда бермес – жырақ қалар.

Сорлы-ау, сонда халің нешік – сынақ болар?! –

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

«Алла» деген жүректерден бал ағылды,

Ақыретте Алла амалын пана қылды.

Амал қылған шын ғашықты дана қылды,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Көз жасың – май, халің – білте, сөзің – шырақ,

Ғибрат алмас тас жүректер көзін шылап.

Жол үстінде топырақ болғын өзің, шырақ,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Ессіз ғалым амал қылмай тая құлар,

Оқып ұқпас, дүние жыйнар аяғы бар.

Менмендікпен есіл ғұмырын зая қылар –

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Сыртты бұзып, ішті түзе ғалым болсаң,

Мақшар таңы жағылады жаныңнан шам.

Жолда қалсаң, тәубә қылып жалынған – сән.

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Ғалым сол-дүр, намаз оқып тағат қылса,

Хақтан қорқып ақыретін абат қылса.

Хай – АЛЛАНЫҢ Тірі деген сыйпаты.

Құран оқып, еңіреп, малын харап қылса,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Ол ғалымның жасы кеппес жанары бар,

Сахарларда ерте тұрып нала қылар.

Хақтың жолын күйген жанға пана қылар,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Тарт қорлықты, кәпір нәпсің басы қатсын,

Бұл дүниеде жаны өртенсін, жасы да ақсын.

Топырақ бол, ғалам-дария басып ақсын!–

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Қорлық тартып Хақ Мұстафа «үмбет» деді,

Күнәһардың қамдарын жеп, дірдектеді.

Сол себептен еңбегі оның құр кетпеді,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Хақ-Тағала қылмасын деп тозаққа отын,

Бауыры күйіп, демі өртеніп, тежеп дәтін,

«Үмбетім» деп батты ол ұлық азапқа тым,

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

Құл Қожа Ахмет, алам десең Хақтан үлес,

Баязиттей нәпсіңменен, жатпа, күрес.

Әй, бейхабар, үмбет болсаң арттан ілес! –

Жан-жүрекпен Хай Зікірін айтың, достар.

11-ХИКМЕТ. ЗІКІРШІНІҢ ҚАБІРДЕГІ ХАЛІ

Келің, достар, сал зікірді – Хаққа мадақ,

Хақ зікірі жүрек көзін ашар, достар.

Истиғфарды тынбай айтып тап қанағат,

Шайтан-лағин тән мүлкінен қашар, достар.

Шайтан-лағин – жаудың кетсін мүрдем анты,

Күндіз – Алла, түнде Алла деп шырла, балқы,

Тар лахатқа кірер кезде нұрға малты,

Періштелер Алла нұрын шашар, достар.

Алла нұры қабір ішін жарық қылар,

Періштелер шырақтарын жағып тұрар,

Момын пенде оны көріп зарық қылар,

Пәни-жалған жарығынан қашар, достар.

Дәреже боп Құдай үшін аққан жасың,

Барша рухтар жиылып кеп шаттанғасын,

Дұға қылып, – Алласына аттанғасын

Жүмілә әруақ сүйіп бір-бір құшар, достар.

Жеті қадам қабіріңнен кетпей халық,

Мүңкір – Нәңкір кіріп келер оқтай қарып.

Лаулап тұрған екі көзі оттай жанып,

Нұрды көріп тағзым етіп қашар, достар.

Мүңкір – Нәңкір жауап алмай қашып беріп,

Еңірейді көздің жасын шашып-төгіп,

Хақ зікірін айтқан жанға ғашық болып,

Қанат қағып көкке қарай ұшар, достар.

Әуез келер Хақтан: неге жыладың? – деп,

Қабірдегі құлымнан не сұрадың? – деп,

Ей, бейәдеп, ұқты нені құлағың? – деп,

Мүңкір – Нәңкір оңды-солды қашар, достар.

Әр демінде зікір қылды ол – қанбай нұрға,

Қылам азат, – кепілдік хат жолдаймын да,

Берем күллі игілікті ондай құлға! –

Барлық қылған күнәларын кешер, достар.

Күнәларын Хақ кешіріп назар бұрар,

Шүкір қылар жатқан барлық ажалдылар.

Әруақ біткен кірлерінен тазарды бар,

Қабірстанға Хақ рахметін шашар, достар.

«Әлхамдулиллә оңнан келді.

О, Жаратқан! –

Біз құтылдық қабірдегі бар азаптан.

Біз – тірілдік, өлік едік нала – батпан. –

Дұға қылып Хаққа қолын жаяр, достар.

Мүңкір – Нәңкір жылар сонда: Бар жарықтың

«Иесі – Cен» жасын көрдің сан ғаріптің,

«Лұтыф етсең», – талайсызға бақ дарыттың,

Сәжде қылып шәкір тілін ашар, достар.

«Лә иләһә иллә Аллаға» ғашық-құрбан,

Дидар үшін дүние-боқты шашып тынған,

Ақіреттің шын саудасын кәсіп қылған

Хауыз Кәусар сусынынан ішер, достар.

Ақіретте жазмыш болса Хақ жамалы,

Жүз мың шайтан жаулық қылса жоқ зауалы.

Әр қадамда артық болар «Қал» уа «Халы»,

Дана болып Хақ жолдарын ашар, достар.

Махаббаттың майданында сөнген-жанған,

Хақиқаттың дариясынан терген маржан,

Мағрифаттың дүкенінде зергер болған,

Қимылдаса – дүр мен гауһар шашар, достар.

Ғашық деп біл Хаққа жанын қылса құрбан,

«Шар зарыб» ұрып, сахарларда тұрса жылдам,

Жәрдем келіп ерендерден нұр сағынған,

Сұлтан болып, дүр базарын ашар, достар.

Мұнда тұрмас Хақтың иісі баураған жан,

Қазіретсіп араласпас дауға жалған.

Пақырлықтан ләззат ап, тәубә қонған,

Ғаріп болып улы сусын ішер, достар.

Құл Қожа Ахмет, махаббаттың отын жақшы,

Нәпсі – пәле. Жер көкті жеп, сапырмақшы.

Топырақ боп жатсын, өлмес – кәпір-нәпсі,

Нәпсісі өлген Һүр мен Ғылман құшар, достар.

12-ХИКМЕТ. ЖАСЫЛ ҚҰС

«Лә иләһа иллалла» – тағаты бар

Құл аузынан жасыл құс шығады ұшып.

Дүр жақұттан тоқылған қанаты бар,

Қарсы алады ғаршылар құрақ ұшып.

Мың тіл берген ол құсқа әмірімен,

Құлды тілер бар тілмен Тәңіріден.

Дәргейіне жабысып, зар-үнімен:

«Жарылқа!» – деп күндіз-түн қылады ышық.

Ұқпас сырын надандар – зая-күмән,

Ей, достарым, сол құстың аянынан,

Мен айтайын, тыңдаңыз баянынан,

Жәннатқа ертіп кірген соң табар тыныш.

«Дар – аламан бергенше Қадір маған

Бір тынбаймын, – дейді құс, – небір заман».

Шақта ғана зарын Жар қабылдаған,

Сонда қонар жайғасып, алар тыныс.

Ғибадатқа жүрегін жалғамаған

Халің мүшкіл, ғафыл боп қалған адам.

Машайықтар сахарда «Алла-лаған»

Хақ Дидарын көреді, бақ қонады.

Міскін Ахмет Ясауи иланғалы,

Тілге алғалы: «Лә иләһа илл-Алланы» –

Хақ зікірі – Жан, Ділге құйған нәрі,

Ла маканда сол құсқа тап болады.

13-ХИКМЕТ. ЕЙ, СОПЫ

Ей, сопы, талап қылсаң Хақ Дидарын,

Жаннан кеш, алқа ішінде жан қыйнағын.

Алла үшін тәрік болсын бар жыйғаның,

Талақ қыл түн ұйқыңды – өшсін мұндар.

Ғашыққа Хақ рахметі жуық шығар,

Өң – сынық, жүзін жаспен жуып сығар.

Тамұққа менмендерді қуып тығар,

Тозақта тәкаппарлар өтпес сын бар.

Жарандар бұрынғы өткен аулақ кетті,

Тақ – халас, жасы жуды саулап бетті.

Сенің де ғұмырың тәмәм – нәубет жетті,

Тәуба қыл күнің үшін ей, пәтшағар!

Не істемес, ит-нәпсіге берсең ерік?! –

Алла – жат, еңіресең де өршеленіп.

Жеңілсең – тіріледі, жеңсең – өліп,

Ұйқыңды құстай үркіт – түнде шырмар.

Шығармас нәпсі деген түрме-құлып,

Аздырар жолдан бұрып мүрде қылып.

Сонымен сүрдің өмір бірге жүріп,

Нәпсіні, нәпсіні теп ей, пәтшағар!

Тұлдырсың – нәпсіге ерсең ақырдемде,

Қосады діннен қуып кәпірлерге.

Өлерде иман кетер ғафыл желге,

Нәпсіден ақылға ер де болғын бизар.

Перғауын, Һарун кетті шайтанға еріп,

Сондықтан жер жарылды – сойқан болып.

Үлгісін Мұса Кәлим айтар келіп,

Екеуін үлгі алмаған Құдай қарғар!

Хақ сыны тәубасызға тиді қатал,

Кетем деп, жолға жыйнал, сыйлық апар.

Көр-дағы кеткендерді – ғибрат ал,

Тек сонда жатқан жерің болар Гүлзар.

Момындар жыйнап өтер Ар мен Ғылым,

Хақ үшін құрбан қылды Жан мен Ділін.

Дүние емес, ақыретке пәрменді кім –

Сол жанға үр мен нөкер бәрі даяр.

Алланың ғарасат таңы бір атады,

Жер де ойбай, көк те ойбай ғып жылатады.

Парызшыл, тәубашылды ұнатады,

Жарылқап – сол құлдармен сұхбат құрар.

Намаз бен ораза тұтқан күлер тақтан,

Бар халық сол бір жанды тілер Хақтан.

Ондай құл қиямет күні жігер тапқан,

Ол ұлды періштелер құптап тұрар.

Хауыз бар – жарандарға ем сауда қылған,

Ғашықтар татады оны тәуба қылған.

Қайығы тәубасыздың аударылған,

Ішер дүр ол бейбақтар улы зәһар.

Бір күні қияметтің – мың жыл болар,

Санынша бұл дүнияның құрдым болар.

Қайым күн жетпіс мың жыл сүргін болар. –

Тәубашыл құлдар үшін туды баһар.

Кім Хақтың құлы болса – Хаққа жақсын,

Тәкаппар, қалай бері аттамақсың?!

Құл Ахмет, нәпсі тыйып, дат қыламын,

Пірмұған тағар ма екен ақ тұмарын!?

Бейхабар көрмей-білмей қан ағызар,

Жан даусын естігей де Пәруардигар.

14-ХИКМЕТ. ӘБУБӘКІР СЫДЫҚ ХАҚЫНДА

Көрген бойда-ақ иланған Әбубәкір Сыдық қой,

Ұстын болып қыйналған Әбубәкір Сыдық қой.

Мұңдасқанда зарлаған, құлдыққа бел байлаған,

Іші-бауырын қарнаған Әбубәкір Сыдық қой.

Бір сөзінен қайтпаған, сырын әркез сақтаған,

Ғапыл болып жатпаған Әбубәкір Сыдық қой.

Сүйгендерді тап қылған, қызын қолдан тапсырған,

Қол қусырып тақ тұрған Әбубәкір Сыдық қой.

Жеткен айтқан сөзіне, түскен Рухтың тезіне,

Сенген Расул өзіне Әбубәкір Сыдық қой.

Мұхамметке қайын ата, қылған емес еш қата,

Ерте тұрған, кеш жата Әбубәкір Сыдық қой.

Құл Қожа Ахмет толғасын – үңгірдегі жолдасын,

Ғаріптікке олла, асыл Әбубәкір Сыдық қой.

15-ХИКМЕТ. ОМАР ХАҚЫНДА

Екінші досы Расулдың әділетті Омар-дүр,

Мүмін жары асылдың әділетті Омар-дүр.

Біләлге азан айттырған, шариғатты хат қылған,

Дін шырағын жақтырған әділетті Омар-дүр.

Қағба есігін аштырған, барша пұтты лақтырған,

Расул көңілін хош қылған әділетті Омар-дүр.

Шариғатқа күш-қорған, тарихатты ұстанған,

Ақиқатты түс таныған әділетті Омар-дүр.

Әділеттің жолында құрбан қылған ұлын да,

Қалған шындық шыңында әділетті Омар-дүр.

Шырақ болып парлаған, дін жолынан танбаған,

Жөнсіздікке бармаған әділетті Омар-дүр.

Міскін Ахмет, жол алғын, әлсіздікті доғарғын,

Сонда рухы болар – нұр әділетті Омардың.

16-ХИКМЕТ. ОСПАН ХАҚЫНДА

Үшінші дос – жар болған иман қабы Оспан ғой,

Әр демінде бар болған иман қабы Оспан ғой.

Пайғамбардың күйеуі, дініміздің сүйеуі,

Барлық ісі киелі иман қабы Оспан ғой.

Тек Хақ сөзін жадқа алған, аят-хадис ақтарған,

Әрбір сөзі жатталған, иман қабы Оспан ғой.

Тұр тауындай – тобасы, екі нұрдың қожасы,

Айтқанының бәрі асыл, иман қабы Оспан ғой.

Мінгізбей жау атына қол салысты сапыға,

Шаһид қылды қапыда – иман қабы Оспан ғой.

Құл Қожа Ахмет, достарды – сыйпаттадың Оспанды,

Күмән одан бос қалды, иман қабы Оспан ғой.

17-ХИКМЕТ. ӘЗІРЕТ ӘЛІ ХАҚНДА

Төртінші дос – жар болған Алла шері Әли-дүр,

Миғражда бар болған Алла шері Әли-дүр.

Хақ әмірін жүргізді, кәпірлерді кіргізді,

Ай дидарлы, нұр жүзді Алла шері Әли-дүр.

Көрген адам пір тұтар, тек зікірді тіл тұтар,

Қолында бар – зұлпықар Алла шері Әли-дүр.

Мінсе дүлдүл – нұрлана, жерге түсер зілзала,

Кәпірлерге мұң-нала Алла шері Әли-дүр.

Дұшпан ықты не күшті, кәпірге ашты соғысты,

Оңға бұрған терісті Алла шері Әли-дүр.

Нығмет сенде, Бір мен Бар,

Төгем саған тілден зар,

Құл Қожа Ахмет білген жар – Алла шері Әли-дүр.

18-ХИКМЕТ. ҚИЯМЕТ КҮН ЖАҚЫН ҚАЛДЫ

Әулиелер уағдасы келді, міне,

Қияметтің күні жақын жетті, достар.

Ақылды құл кетеді айтып ендігіге,

Ел-халықтан мейір-шапағат кетті, достар.

Барша жұрттан әдеп кетті – қыйналған жоқ,

Әйелден – қыз, үлкеннен жас иба алған жоқ.

Расул айтты: «Ұят деген – иманнан» деп,

Арсыз қауым жайлады жер, көкті, достар.

Мұсылмандар өлтіреді мұсылманды,

Тура ісіңді нақақ бұрса ішің жанды.

Мүрит біткен пірді аямай ұшынған-ды,

Ондай сұмдар болады екен кекті, достар.

Дүние байлап жүрек көзін – шын асылға

Қолы жетпей қалды жұрттың, ұғасың ба?

Нәтиже жоқ дәруіштер дұғасында,

Сан бәлені ел үстіне төкті, достар.

Ғалым біткен кетті айналып сұм-залымға,

Әмірлер көп шаруасы жоқ мұң-зарыңда.

Айтқан Хақты қыйын болды шын ғалымға,

Жер бетіне сұмдық заман шөкті, достар.

Қиямет күн жақын қалды – бұрмады бет,

Құл Қожа Ахмет айтты сөзін – тыңдары жоқ.

Өзі өзіне бір насихат қылғаны жоқ,

Насихатын халыққа айтып кетті, достар.

19-ХИКМЕТ. ҒАШЫҚ ДЕРТІ

Ғашық дертке ем сұрама, әсте, тегі,

Ойран қылып кетеді оның дауасы жоқ.

Жан қыйналып, жасың ағып, ес кетеді,

Ол бір дерт қой ей, достарым, шарасы жоқ.

Ғашық оты бермес сірә, жанға шыдам,

Жаны күйсе шығар түтін ағзасынан,

Бауырын оның шұрық тесік қып қан жосыған,

Сыртқа бірақ көрініп тұрған жарасы жоқ.

Кім не таппақ, Құдай болмай дерт-құмары! –

Көбелекті махаббаты мерт қылады,

Көре тұрып өзін-өзі өртке ұрады,

Пайда-зиян дегенмен еш шаруасы жоқ.

Бұрылмасаң шайтан салған ізден қырын

Ей, бейхабар, із қалмайды сізден де ырым.

Сан керуен сапар шеккен бізден бұрын,

Бұл – опасыз фәни жалған, таласы жоқ.

Хаққа жеткен даналардан жолды сұра,

«Илл-Алламен» қарсы алғайсың таңды, сірә,

«Һу» сұхбатын құрған жерден жанды шыра,

Нұрмен шайған жүректердің қарасы жоқ.

Құл Қожа Ахмет айтты, достар, есті мұны,

Қап тауындай тастар тисе – өшті мұңы.

Зар еңіре – естілгенше Достың үні,

Олла-биллә, ғашық дерттің дауасы жоқ.

20-ХИКМЕТ. ҒАРАСАТ МАЙДАНЫ

«Куллу ман алайһа фанин» – Құранда мән:

Өледі екен басқа жан Бір Алладан.

Исрайыл сүр үрлеп,

Келер тағы

Көрден бәрі тіріліп шығар заман.

Елу мың жыл тұрғанда көр-ошақта,

Сүрген кезде содан соң арасатқа,

Жалаң аяқ, жалаң бас – ала-соқта,

Адам ұлын есті алып, сынар жаман.

Басты Сауал – жандағы тазалығың,

Екінші есеп – намазың – қаза-жүгің,

Халал, харам жайынан жазалы кім? –

Менмен қалмас жүрегін мұң алмаған!

Махшарға айдар, жүргізіп екшеу көпке,

Көтерілер шарасыз өкшең көкке.

Тозақ Отын көрсетер тексермекке,

«Сақтай гөр!» – деп бет бұрып тұрар-ды адам.

Жүз жыйырма мың сап болып тұрады үмбет,

Періштелер қоршайды шырақ үрлеп.

«Айнал мафар» үндеуі сынағың боп,

Қашар жері жоқтығын ұғар-ды адам.

«Айрылыңдар бүгін!» – деп үн шығады,

Ораза, намаз сол күннің нұр-шырағы.

Ақыл таппай пәмсіздер тұншығады,

Тіл байланып, ішінен тынар-ды адам.

Адам-Ата алдына сонда халық

«Қолдай гөр!» – деп жүздерін сорға малып,

Шұбырады,

жүрегін қолға да алып,

«Ибраһимге барайық», – дер Мүбәрәк.

Адам-Ата – Халилден сұрар көмек:

«Шапағат қыл тезірек бұларға», – деп,

Ол да айтады: «Пенде сол сұрар медет –

Мұса жаққа барайық, сол-ды – Жанаб”.

«Дидарыңды көрем», – деп, өкініштен,

Содан бері ұяттың отын ішкем,

Мұхамметке барайық өтінішпен», –

Барар сонда Расулге бар жұрағат.

«Бер, Мұхаммет, – дер Мұса, – тез-ақ көмек,

Жоғалуда үмбетің тозаққа кеп» –

Мұхаммет те бұрады со жаққа бет,

Мұса бірге құтқармақ елді азаптан.

Аршы астында тәжін ап зар еңірер,

«Иә, Қадир, иә, Ғафур!» – деп және егілер.

Хақтан сонда үн келер жан езілер:

«Көтер басты, хабибім!» – дер Жаратқан.

«Дәргейіме алып кел үмбетіңді,

Кешірейін, көрсетіп құрметімді.

Жәннатыма кіргізем міллетіңді» –

Деген Хақтың даусынан дәме кірер.

Ғұламалар көзінде шыра жанар,

Тәңір тағы сол жерде сынақ алар:

«Жазаламау бұзықты күнә болар!?» –

«Кеше гөр!» – деп Мұхаммет зар еңірер.

«Бәсі бір ме бұзық пен ғұламаның? –

Жәннатыма кіргізсем сірә бәрін –

Аударайын өзіңе күнәларын!» –

Десе Тәңір, Расул мәз болады.

Мұса менен Расул: «Жүр, – деп, – бері,

Һай кешті, – деп, – күнәһар үмбеттерін!» –

Шат боп бастар Жәннатқа дүрмектерін,

Жұпар аңқып бар ғалам жаз болады.

Құл Қожа Ахмет мұны айтты қияметтен,

Бұл – хикмет.

Сөз деме, қиял еткен.

Оны ұлы кітаптар зиялы еткен. –

Қанша дұға қылсаң да аз болады!

21-ХИКМЕТ. ЖАРАТУШЫ – ЖАН-АЛЛА

Жаратушы – Жан-АЛЛА,

Жарылқаушым ғаламда.

Мейіріңнен дәметем

Кірпігімді жабарда.

Әзірейіл төнгенде,

Қарқараға келгенде

Не қылармын, Құдай-ай!?

Жан тапсыру уайымын,

Әзәзілдің ойынын –

Сенен жәрдем болмаса

Не қылармын, Құдай-ай!?

Оңайлықпен жанды ал да

Сапарымды оңда, АЛЛА!

Жан кеудеден самғарда,

Тәнім жерде қалғанда,

Табытқа әкеп салғанда

Не қылармын, Құдай-ай!?

Түстім талай аранға,

Баттым талай харамға,

Бола ала алам ба панаңда,

Жаратушы – Жан-АЛЛА,

Жарылқаушым, ғаламда?

Кеудеге тас басылып,

Жерге мәңгі жасырып,

Жыйылған жұрт асығып

Жеті қадам ұзарда,

Мүңкір-Нәңкір сұрарда

Не қылармын, Құдай-ай!?

Рухты Тән қарсылап,

Қылған күнәм жаншылап;

«Раббың кім?» – деп періште,

Қысқан кезде сан сұрақ –

Не қылармын, Құдай-ай!?

Құл Қожа Ахмет, мақтанба

Нәпсі-кірге батқанға! –

Мақшар Таңы атқанда

Не қылармын, Құдай-ай.

22-ХИКМЕТ. СЫН САҒАТ

Қара күн ғой сын сағатта бұл фәниден сапар қылсаң,

Болмас тіпті шаңырағыңнан бір тамшы су татар мұршаң.

Ажал сенің қарамайды жердегі әмір-құдіретіңе,

Үкіміңмен бар ғаламға астаң-кестең қаһар қылсаң.

Барлық жанға Хақ бұйрығы – шын өлімнен шәрбат ішу,

Қашып одан құтылмайсың – ой, қиялды қатар қусаң.

Қабірстан жаққа барып өлілерден ғибрат ал,

Сол жарасар: тәнді – кәуап, жан жарасын зәһар қылсаң.

Тірлік – жалған әрқашанда, тек ізгілік жолдас саған,

Қиямет үшін жігерді – құм, жүрегіңді баһар қылсаң.

Хақ бұйрығын тұтқан ғана Хақтың сүйген құлы болар,

Уәлиге айналасың ғибадаттан шаһар құрсаң.

Малың-мүлкің пана болмас, кімді көрдің ажал алмас,

Қара жерге бір кіресің – қанша айламен сақал қырсаң.

Құл Қожа Ахмет, кір күнәмен қылма зая өміріңді,

Жаратқанның жанабына ылайықсың саһар тұрсаң.

23-ХИКМЕТ. ПЕЙІШ ПЕН ТОЗАҚТЫҢ АЙТЫСЫ

Пейіш, тозақ таласар, таласуда баян бар,

Тозақ айтар: мен артық, менде Перғауын, Һаман бар.

Пейіш айтар: білмейсің, сенде қандай талғам бар?! –

Перғауын, Һаман сенде-дүр, менде Жүсіп, Кенған бар.

Тозақ айтар: мен артық, дүниепарас көп құл жүр,

Қолдарына салынған алмас кісен, от-шынжыр.

Пейіш айтар: мен артық, мен – Пайғамбар мекені,

Алдарында олардың: кәусар, һүр мен нөкері.

Тозақ айтар: мен артық, менде жөйіт, тарса бар,

Жөйіт, тарса тәндерін сансыз азап паршалар.

Пейіш айтар: мен артық, менде иманды құлдар бар,

Момындардың алдында шексіз нығмет – гүлзар бар.

Тозақ айтар: мен артық, залым құлдар бар менде,

Залымдарға беретін зәһар – менде, зәр – менде.

Пейіш айтар: мен артық, ғалым құлдар – төрімде,

Аят, Хадис, Құран бар ғалымдардың көңілінде.

Тозақ айтар: мен артық, алаяқ бар – қойнымда,

Оттан ескен кісен бар мұнафықтар мойнында.

Пейіш айтар: мен артық, менде – хақ жол тұтқандар,

Сопылардың көңілінде Зікір, Пікір, Сұбхан бар.

Тозақ айтар: мен артық, бейнамазды аяр бар,

Бейнамаздың мойнында жылан менен шаян бар.

Пейіш айтар: мен артық, менде – Дидар-Мұратың,

Жар Дидарын көрсетер бар Рахман – Рахым.

Тозақ сонда тақ тұрды, пейіш көкке самғады, ал,

Құл Қожа Ахмет, не білдің? –

Білдіруші Алла бар.

24-ХИКМЕТ. ОПАСЫЗ ФӘНИ

Опасыз фәни – бұл жалған

Жұтады жуан-жұқаны.

Малыңа сенбе құлданған,

Қурайдың ол бір бұтағы.

Қай жаққа кетті аттанып,

Пікір қыл, сонау көп халық?

Жетеді қуып ат-табыт,

Кигізіп жеңсіз лыпаны.

Аңдыма дүние қапысын,

Тірлік қыл Тәңір хақы үшін.

Жей гөрме жанның ақысын,

Қыл көпір ертең тұтады.

Ұл-қызың, досың жорықтас,

Ешбірі жебеп жарытпас.

Жігерлен, сілкін, ғаріп бас,

Ғұмырың желдей зытады.

Құл Қожа Ахмет, тағат қыл,

Ғұмырыңды қай жан санап тұр?

Топырақ пен судан жаратты –

Топырақ қайта жұтады.

25-ХИКМЕТ. АШ ЕЙ, МОМЫН, КӨЗІҢДІ

Аш ей, момын, көзіңді

Сахар мезгіл болғанда,

Құтқар оттан өзіңді

Сахар мезгіл болғанда.

Сахарларда барша гүл

мадақтайды Құдайды,

Айтып бұлбұл аңсарын,

махаббаттан жылайды.

Зікір қылсаң еңісте

сахар мезгіл болғанда,

Түсер көктен періште –

сахар мезгіл болғанда.

Жазықта нұр аққасын

сахар мезгіл болғанда,

Ашар жәннат қақпасын –

сахар мезгіл болғанда.

Ояу құлдар кек қыспай,

сахар мезгіл болғанда,

Өлетінін еске ұстай,

сахар мезгіл болғанда;

Сахар сырын жалғанда ғашық құлдар ұғады,

Қорқыныштан көкке ұшқай – сахар мезгіл болғанда.

Көрер олар Құданы сахар мезгіл болғанда,

Кеудеңе нұр толғанда жүрегіңді қолға ал да,

Сахар мезгіл – хош сағат, болар рахат һәм жәннат,

Тәңірге қыл ғибадат – сахар мезгіл болғанда.

26-ХИКМЕТ. КЕПІЛ БОЛАМ

Әуелі – һу, ақыры – һу, деп, өзіңнен кет,