1789 жылы Патшалық Ресейдің арнайы қаржы бөліп Орынбор мүфтилігін құруы отарлық саясаттың бір жоспары еді. Патша үкіметі қазақ жері арқылы Ислам әлеміне аяқ басқалы тұрғанын, егер дінге қарсы саясат жүргізетін болса, үлкен тосқауылға тап болатынын анық түсінді. Сондықтан дінге қарсы соғыс ашпайтындығын, керісінше Ислам дінін қолдайтындығын білдіруге ұмтылды. Мысалы, Орынбор мүфтилігі жұмысының бір мысалы, оның патшалық Ресей мен Сырым Датұлы бастаған көтерілісшілер арасында араағайын ролін атқарғаны. Кезінде Кіші жүздегі Билер кеңесінің бір мүшесі де осы Орынбор мүфтилігінің өкілі болатын. Орынбор мүфтилігі немесе Уфадағы Ғалия медресесі арқылы қазақ жеріне келген татар молдалар қазақтардың санасына «ақ патша» немесе «патша ағзам» деген ұғымды енгізді. Шындығында, шариғатқа сәйкес басқа діндегі адамнан патша сайлауға, ұлық көтеруге жол жоқ. Ал, бұрын Қазақ жеріне келген молдалар Бұқар мен Самарқандағы діни орталықтардан білім алатын. Олар басқа діндегі билеушілерге қарсы ғазауат ұранын дәріптейтін. Сондықтан олардың үгіт-уағызы патшалық Ресей саясатына қайшы болғанын, оларды орыс билеушісін қолдайтын молдалармен ауыстыруға тырысқаны түсінікті. Ал, 1867 жылғы әкімшілік реформа бойынша әрбір округта Қазан мен Уфада, Орынборда дайындалған указной молдалар жұмыс істейтін бекітілді. Яғни, бұл екі діни-саяси мектептің өкілдері заты мұсылман болғанымен, Қазақ жерінде бір-бірімен күреске түсті. Мысалы, Бұқардан оқып келген Науан хазірет өмір бойы халықты патшалық Ресейге қарсы күреске үндеп өтті. Сыр өңірінде Марал ишан да орыс патшасына қарсы болып өтті.
Қазақ даласында дін үйретуге қатысты осындай қарама-қайшылық бола-тұра, Бұхара мектебі және Қазан немесе Ғалия медреселерінің канондық һәм доктриналдық ұстанымында керағарлық болған емес. Себебі, татар молдалары да Ханафи мәзһабы және Матуриди сенімдік мектебін ұстанатын. Мысалы, Семейдегі Ахмет Риза татар медресесінде білім алған Хакім Абай:
Халиқ қылған, мекен берген Ол (Алла) лә мәкән*.
Түп иесін көксемей бола ма екен,
Және оған қайтпақсың Оны ойламай,
Басқа ақыл көңілге тола ма екен.
- деп Матуриди сенімінде екенін паш етсе, Бұхарада білім алған Мәшһүр Жүсіп:
- Ол Алла жисм * жауһар* ғариз* емес,
Боларға басқа-басқа бөлектенбес.
Алланы еш нәрсеге ұқсатуға
Еш нәрсе Оған ұқсап, жөні келмес.
Бар Құдай көкте де емес, жерде де емес,
Мекенін бір Алланың ешкім білмес.
Иаусыма аусы – төрт жақтан пәк дүр Алла,
Муминнің Алла деген көңілінде емес.
- деп жырымен Матурди сенімін негіздерін насихаттайды.
Қазақтың діни ойшылдары Абай, Ыбырай, Шәкәрім, Шәңгерей Бөкеев пен Шәді төренің, Марал ишан мен Науан қазіреттің, Ғұмар Қараш пен Мәшһүр-Жүсіп Көпеевтің көзқарастарына саралайтын болсақ, барша қазақатың иір бұтақты ірі тұлғаларының Ханафи мәзһабын ұстанғаны айқын аңғарылады.
