Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев еліміздегі діни және рухани тұрақтылық мәселелеріне айрықша мән беруде. Бұл ретте «Қазақстан – 2050» стратегиясында осы тақырыпқа «ХХІ ғасырдағы Қазақстандағы дін» деген жеке тарау арналды. 

Осы аптада Үкімет жанындағы Діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңес кезекті отырысына жиылды. Кеңеске Президент Әкімшілігінің, Премьер-министр кеңсесінің, Қазақстан халқы ассамблеясының өкілдері, сондай-ақ мүдделі мемлекеттік органдар мен дәстүрлі діндер бірлестіктерінің басшылары, дінтанушы-ғалымдар мен қоғамдық қайраткерлер қатысты.

Құжатта сондай-ақ қоғамда, оның ішін­де ең алдымен жастар арасында діни экстремизмнің алдын алуды күшейту, сондай-ақ тұрғындар арасында Қазақстан халқының дәстүрлері мен мәдени құн­ды­лықтарына сәйкес келетін діни сананы қалыптастыру қажеттілігіне ерекше назар аударылған.
Жаңа мемлекеттік бағдарламада діни экстремизмге және терроризмге қарсы тұ­ру­ды іске асыратын мемлекеттік ор­гандардың жұмысын ұйымдастырудың жа­ңа нысандары мен әдістері, соның ішінде халықтың діни сауаттылығын арт­тыру шаралары қарастырылған. Бұл ретте мем­лекет алдын алу шаралары арқылы қа­зақстандық қоғамның террорға қарсы са­на-сезімін 2017 жылға қарай 99,5-100 па­йыздық көрсеткішке жеткізуді мақсат тұту­да. Яғни енді бір бес жылдан кейін қа­зақстандықтар терроризмді мүлдем қа­былдамайтын тас-түйін қоғамға айналуы қа­жет. 

«Қазақстан – 2050» стратегиясында Мем­лекет басшысы дін атын жамылып, дү­ниені дүрліктіретіндерді, адамдарды өмір­ден айыратындарды «қылмыскер» ре­тінде қарастыруға шақырады: «Қазақ­стандағы экстремизм мен терроризмде идеялық емес, қылмыстық негіз бар. Жал­ған діни көпірмеліктің артында қо­ғам­ның негізін күл-талқан еткісі келетін қыл­мыстық іс-әрекет жасырынып жатыр. Бұл – біздің еліміздегі бейбітшілік пен тұ­рақ­тылыққа шабуыл. Бұл – біздің мем­ле­кеттігіміз бен азаматтық кемелдігіміздің мық­тылығының сынға түсуі» дей келе, Н.Назарбаев радикализм, діни  экстре­мизм және терроризмнің барлық нысан­дарымен жә­не көріністерімен күресті ал­дағы кезең­дегі басымдықты бағыт ре­тінде анықтады. 

Бірақ сонымен бірге бұл істе асыра сіл­теуге жол берілмеуін де қадап тап­сыр­ды: «Сөйте тұрып, мен ұлтты да сақ­тан­дыр­ғым келеді. Экстремизммен күрес әй­теуір жазықтыны іздеп табуға айналып кет­пеуге және дінмен күреске жалғасып кет­пеуге тиіс, – дейді Елбасы «Қазақстан – 2050»-де. – Дін мәселелерінде ойлас­ты­рылған қадам және өте мұқияттылық қа­жет. Мемлекет діни бірлестіктердің іш­кі ісіне араласпауға тиіс. Біз ұят, толе­рант­тылық және төзімділік еркіндігі при­н­цип­терін қастер тұтуымыз керек».

Айтқандай, Елбасы қойған міндетке сәйкес, бұдан былай Қазақстанда діни экст­ремизм мен терроризмге қарсы тұру­ға «әдістемелік негіз» болатын ғылыми-қол­данбалық зерттеулерді жүргізу сапасы арттырылады. Бұған қоса, мемлекеттік құ­рылымдардың ақпараттық-насихаттық жұ­мыстарына азаматтық қоғам инсти­тут­тары мен ұйымдары кең тартылатын болады. 

Дін істері агенттігінің мәліметінше, жа­ңа бағдарламаны жүзеге асыруға арна тар­татын 200 миллиард теңгедей мол қар­жының бір бөлігі қоғамдық ұйымдар ара­сында әлеуметтік тапсырыс ретінде үлес­тірілмек. Оның аясында үкіметтік емес ұйымдар, қоғамдық қайраткерлер ел ара­лап, алыс ауылдарға дейін жетіп, ха­лық арасында кең ауқымды «діни сауат ашу» шараларын жүргізуге тиістей. Дін іс­тері агенттігі қоғамдық ұйымдарға мем­лекеттік тапсырыс аясында қолға алынуға тиіс­ті жобалардың бір мысалы ретінде бас бос­тандығынан айыру орындарына ба­рып, сондағы адал жолдан адасқан жан­дар­­мен осы тақырыптарда әңгімелесуді, тү­сініктеме жұмыстарын жүргізуді ұсын­ды. 

Халықпен дін тақырыбында ашық сөй­лесудің керектігіне Қазақстан көш­басшысы бекер назар аудартып отырған жоқ. Мәселен, Дін істері агенттігінің тө­ра­ғасы Қайрат Лама Шарифке ғалам­тор­дағы блог арқылы Алматы қаласының Ша­ңырақ елді мекенінің өзін «Әсет Сә­метұлы» деп атаған тұрғыны жүгініп, мы­­надай сұрақ қояды: «Ассалаумаға­лей­кум! Әділет – бәріне теңдей үлестіру ме, әл­де әркімге өз тиісті хақысын беру ме? Әри­не, әркімге оған тиістісін беру! Бес жа­сар бала мен отыз жасар азаматтың жей­тін тамақ порциясы тең бе? Әрине жоқ! Олай болса неге халқымыздың ал­пыс пайызы ұстанатын Ислам мен бес-он немесе одан да аз пайызы ұстанатын дін­дер­ге тең приоритет берілуі керек?» 

«Құрметті Әсет Сәметұлы! – дейді агент­тік басшысы. – Қазақстан Респуб­ли­касы өзін демократиялық, зайырлы, құ­қықтық және әлеуметтік мемлекет ре­тінде орнықтырады, оның ең қымбат қа­зынасы – адам және адамның өмірі, құ­қықтары мен бостандықтары – басты бол­ғандықтан, мемлекетімізде тұратын ха­лықтың ұстанатын дініне, пайыздық мөл­шеріне байланысты шектеу қоюға, үс­темдік беруге, төмендетуге заң тұрғы­сынан тыйым салынған. Әлдінің әлсізге күш көрсетуі – әділетсіздік. «Біз көппіз, олар аз» деп басқа діннің құқығын шектеу де сол сияқты. Мұның арты жақсылыққа апармайды деген пікірдеміз»!

Осы салада қарапайым бұқарамен қа­тар, қалаулыларда да көкейтесті сауал­дар қордаланып қалғанға ұқсайды. Мәселен, Мәжіліс депутаты Ахмет Мурадов: «Діни экстремизм туралы сөз еткенде, оған қан­дай позиция тұрғысынан мемлекет баға береді? – дейді. – Егер бір мазһаб пози­ция­сынан бағаланса, басқа мазһабтармен ара­да қандай қайшылықтар анықтал­ған?»

– Біздің барлығымыз – мұсыл­ман­дар­мыз, жалғыз Ислам бар, және де осы Ис­лам­ды тану үшін 4 діни мектеп бар, – дей­ді Қайрат Лама Шариф. – Қазақстанда тұ­ратын 20-дан астам этнос негізінен, Ха­нафи бағытындағы Исламды ұстанады. Сон­дықтан «Діни қызмет және діни бір­лестіктер туралы» заңының кіріспесінде біз Ханафи бағытындағы Исламның та­рихи рөлін танитындығымызды атап көр­сеттік. 

Елбасы да өзінің «Қазақстан – 2050» Жол­дауында: «Біз мұсылманбыз, оның ішін­де Әбу Ханифа мазһабын ұстанатын сүнниттерміз. Бабаларымыз ұстанған бұл жол ұлттық салт-дәстүрді, ата-ананы сый­лауға негізделген. Ендеше, бүгінгі ұр­пақ та әлемдегі ең ізгі дін – ислам дінін қадірлей отырып, ата дәстүрін ардақтағаны абзал» деп қадап айтты. «Осыған орай біз жастарды Ханафизмге бағдарлаймыз. Және де бұл жұмыс осы бағытта жалғас­ты­рыла беретін болады» дейді Қайрат Ла­ма Шариф. 

Ал экстремизм сипатына қатысты са­ра­птама, Агенттік төрағасының нақты­лауын­ша, Үкіметтің арнаулы қаулысына, әдістемелік құралға сәйкес жүргізілетін көрінеді: «Қазіргі кезде Дін істері агент­тігінде сараптамамен Мәдениет пен дін халықаралық орталығында және Дін мә­селелері жөніндегі ғылыми зерттеу ор­талығында жұмыс істейтін 60 дінтанушы ай­налысады». Агенттік өз қызметін бас­та­ғалы 4344 діни кітап пен басқа да ақ­па­раттық материалдарға сараптама жүр­гіз­ді. 148 материал бойынша теріс қо­ры­тынды берілді. Қазіргі таңда 1923 діни кітапқа дінтану сараптамасы жүргізілуде. 

«Мұның барлығы – басқаны зерік­ті­ре­тін, машақатты, тынымсыз еңбек, бірақ соған қарамастан біз кестеден қалмау­дамыз. Жалпы, сараптама жүргізуге 1 ай бе­ріледі, егер күмән туындаса, біз тағы 1 ай­ға соза аламыз. Бұл заңмен бекітілген мер­зім» дейді Қ.Лама Шариф. Оның айтуынша, Агенттіктің барлық аумақтық департаменттері жанынан сарапшылар кеңесі құрылыпты. Оған сол өңірлердегі ЖОО-ларда дәріс оқитын философия ғы­лымдарының докторлары мен про­фес­сорлары тартылған екен: «Олар белсенді қа­тысуда, біз лотқа қоятын әртүрлі мем­лекеттік тапсырыстарды жеңіп алады». 

Мұның сыртында 150 отандық ғалым­дар мен дін саласы мамандарының басын қос­қан Қазақстан дінтанушыларының конг­ресі құрылды. «Оған сенатар ака­де­мик Ғарифолла Есім төрағалық етеді» дей­ді Дін істері агенттігінің төрағасы. Оның дерегінше, осы Конгрестің көптеген мү­шелері де сараптама жасауға қатысу­да.

«Қазақстан – 2050» стратегиясы: қа­лып­тасқан мемлекеттің жаңа саяси ба­ғы­ты» атты Жолдауында Қазақстан көш­бас­шы­сы «дәстүрлі емес секталар мен кү­мән­ді жалған діни ағымдардың іс-әрекетін қатаң түрде тыйып отыруды» міндеттеді. Бұл ретте Дін істері агенттігі миссионерлік қызметті реттеу мақсатында «ше­телдік миссионерлердің елге келу тәр­тібін нақты бекіткен. Бүгінде уағыз жүр­гізуге ұлықсат беретін куәлік алғандар мис­сионерлік қызметін «тек сол құжатта бел­гіленген өңірлерде ғана жүзеге асыра ала­ды». Осы тәртіп негізінде елімізде 394 мис­сионер тіркелді. 

19.07.2021

Дереккөз